تحلیل و ارزیابی محتوایی تولیدات علمی حوزه موضوعی سواد اطلاعاتی دیجیتال: یک مطالعه علم‌سنجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 کارشناسی ارشد، گروه مدیریت اطلاعات، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

هدف: همگام با گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی و نفوذ آن در جنبه‌های مختلف زندگی، تحصیل و
حرفه، دستیابی به سواد اطلاعاتی، لازمه‌ و پیش‌نیاز بقاء در جامعۀ دانش‌مدار امروز است. سواد اطلاعاتی مجموعه‌ای از توانمندی‌هاست که افراد را قادر می‌سازد تا متوجه شوند که چه موقع به اطلاعات نیاز دارند و نیز توانایی مکان‌یابی، ارزیابی و به‌کارگیری مؤثر اطلاعات مورد نیاز را فراهم می‌آورد. افزایش تعداد مقالات منتشر شده در زمینه سواد اطلاعاتی دیجیتال، نیاز به تجزیه و تحلیل کمّی این مطالعات را برجسته می‌سازد. این تحلیل برای درک وضعیت فعلی و جهت‌گیری‌های آتی تحقیقات در حوزه سواد اطلاعاتی دیجیتال ضروری است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی محتوای تولیدات علمی در زمینه سواد اطلاعاتی دیجیتال و ترسیم نقشه موضوعی در پایگاه داده وب آو ساینس است.
روش: پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی- تحلیلی و از نوع کاربردی است که با رویکرد علم‌سنجی انجام شده است. بازه زمانی مورد مطالعه شامل متون منتشر شده در پایگاه اطلاعاتی وب آو ساینس می‌باشد. برای تحلیل داده‌ها و ترسیم نقشه‌های علمی از نرم‌افزارهای اکسل و بیبلیومتریکس استفاده شده است.
یافته‌‌ها: ۳۷۱۱ تولید علمی در حوزه موضوعی سواد اطلاعاتی دیجیتال از سال 1995 در پایگاه وب آو ساینس نمایه شده است. مک گرو، تامچیک، لی و ژانگ به عنوان پرتولیدترین نویسندگان و دانشگاه‌‌های یانسه، تورنتو و سیدنی به عنوان پرتولیدترین وابستگی‌‌های سازمانی در میان تولیدات علمی حوزه سواد اطلاعاتی دیجیتال شناسایی شدند. بیشترین همکاری بین‌المللی با کشورهای آمریکا، اسپانیا و انگلستان بوده است. طبق نتایج به‌دست ‌آمده از تحلیل بروندادهای علمی سواد اطلاعاتی دیجیتالی، مشخص شد که مطالعات این حوزه بر موضوعاتی همچون تأثیر تکنولوژی بر سواد و ارتباطات کودکان؛ سواد اطلاعاتی دانش‌آموزان، معلمان و فناوری اطلاعات دانشگاه‌ها و آموزش عالی؛ دسترسی به وب و اینترنت و رفتار کاربر؛ درک نگرش مدل آنلاین؛ مراقبت از سلامت افراد، و خودکارآمدی و باورها؛ مدیریت تعامل با رسانه‌های اجتماعی و تجربیات؛ و زبان انگلیسی متمرکز است. واژگان technology، education، information، students و literacy بیشترین فراوانی را دارند. نمودار راهبردی تحلیل محتوای مطالعات سواد اطلاعاتی دیجیتال نشان می‌دهد موضوع «دیجیتال، سواد و مهارت» دارای بالاترین میزان توسعه‌‌یافتگی و ربط است. خوشه «سواد دیجیتالی، آموزش و تکنولوژی» از نظر مرکزیت در سطح بالا، و به عبارتی در بطن کلیه مطالعات این حوزه به چشم می‌‌خورد. خوشه «توسعه، شیوه‌های سواد دیجیتال و کودکان» با تراکم بالا و مرکزیت پایین می‌‌باشند. همچنین خوشه «کوید 19، پزشکی از راه دور و بزرگسالان» در چارک سوم اشتراک قرار دارد. خوشه «تقسیم دیجیتال، فناوری اطلاعات و ارتباطات» بیانگر موضوعاتی هستند که در حال ظهور و یا رو به زوال می‌‌باشند. نهایتاً، خوشه «رسانه‌های اجتماعی، اینترنت و سواد رسانه‌ای» قرار دارد که تراکم کم، اما مرکزیت بالایی دارد.
نتیجه‌‌گیری: تولیدات علمی مربوط به حوزه موضوعی سواد اطلاعاتی دیجیتال از زمان آغاز انجام اولین پژوهش در سال 1995 تاکنون روند صعودی داشته است. پیشنهاد می‌شود نتایج حاصل از این پژوهش در آموزش سواد اطلاعاتی، مطالعات و برنامه‌ریزی درسی سواد اطلاعاتی مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Content Analysis and Evaluation of Scientific Productions in the Subject Area of Digital Information Literacy: A Scientometric Study

نویسندگان [English]

  • Ismael Mostafavi 1
  • Yeganeh Dastar 2
1 Associate Professor, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Yazd University, Yazd, Iran
2 Master of Information Management, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]

Purpose: With the expansion of information and communication technologies and their impact on various aspects of life, education, and professional development, achieving information literacy has become a necessity and a prerequisite for thriving in today's knowledge-based society. Information literacy encompasses a set of skills that empower individuals to recognize when they need information and to locate, evaluate, and effectively utilize the necessary information. The growing number of published articles in the field of digital information literacy underscores the necessity for quantitative analysis of these studies. This analysis is crucial for understanding the current status and future directions of research in the field of digital information literacy. Accordingly, the aim of the present study is to examine the content of scientific publications in this area and to create a thematic map using the Web of Science database.
Method: The present study employs a descriptive-analytical and applied methodology, utilizing a scientometric approach. The study encompasses texts published in the Web of Science database during the specified period. Excel and bibliometric software were utilized to analyze data and create scientific maps.
Findings: Since 1995, a total of 3,711 scientific publications in the field of digital information literacy have been indexed in the Web of Science database. McGraw, Tomczyk, Li, and Zhang have been identified as the most prolific authors, while Yancey, Toronto, and Sydney universities are recognized as the leading organizational affiliations in this area of research. The majority of international cooperation has involved the United States, Spain, and the United Kingdom. An analysis of the scientific outputs related to digital information literacy revealed that research in this field has concentrated on several key topics. These include the impact of technology on children's literacy and communication, the information literacy of students and teachers, the role of information technology in universities and higher education, web access and user behavior, understanding online attitudes, health management, self-efficacy and beliefs, social media interactions and experiences, and the focus on the English language. The words technology, education, information, students, and literacy are the most frequent. The strategic diagram illustrating the content analysis of digital information literacy studies indicates that the topic of digital, literacy, and skills has the highest level of development and relevance. The cluster “Digital Literacy, Education, and Technology” is at a high level in terms of centrality, indicating that it is fundamental to all studies within this field. Conversely, the cluster “development, digital literacy practices, and Children high density but low centrality. The cluster “COVID-19, Ttelemedicine, and Adults the third quartile of commonality. Additionally, the cluster “Digital divide, Information and Communication Technology topics that are either emerging
or declining. Lastly, the cluster “Social media, Internet, and Media Literacy low density but high centrality.
Conclusion: Scientific productions related to digital information literacy has been on an upward trend since the first research was conducted in 1995. It is suggested that the results of this research be considered in information literacy education, studies, and information literacy curriculum planning.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Content analysis
  • Scientometrics
  • Digital information literacy
  • Web of Science database
  • Science mapping
جنوی، المیرا؛ عبدی، ساجده (1399). تحلیل علم‌سنجی تولیدات علمی حوزه سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی. علم‌سنجی کاسپین، 8(1)، ص 10-21.
قدردان، فاطمه؛ سبزه، بتول؛ اسکویی، یاسمن (1402). ابعاد سواد دیجیتال برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی. فناوری آموزش، 17(4)، ص 767-782.                                       https://doi.org/10.22061/tej.2023.9634.2875
منطق، حسن؛ جباری، لیلا (1401). مهارت سواد دیجیتالی کارکنان و رابطه آن با توانمندسازی آنان (مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه علامه طباطبائی). علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 8(1)، ص 221-244.
https://doi.org/10.22091/stim.2021.6487.1513
Ameen, K. & Gorman, G.E. (2009). Information and Digital Literacy: A Stumbling Block to Development? A Pakistan Perspective. Library Management, 30(1-2), p. 99-112.        
https://doi.org/10.1108/01435120910927565
Asadzandi, Sh., Shahbodaghi, A., Sajjadi, S., Kamkarhaghighi, M. & Hemmat, M. (2013). A scientometric study of media literacy literature based on Scopus record through 2011. Journal of Paramedical Sciences (JPS), 4(1), p. 49-59.
Borgohain, T. & Deka, T. (2019). A case study on awareness of Digital Information Literacy skills among students of Royal Global University Guwahati, Assam. Journal of Library & Information Science, 9(3), p. 221-233.
Brar, I.S. (2015). Digital Information Literacy Among Health Sciences Professionals: A Case Study of GGS Medical College, Faridkot, Punjab, India. Proceedings of Informing Science & IT Education Conference (InSITE) 2015, p. 531-541. https://doi.org/10.28945/2149
Bruce, C. (2004). Information Literacy as a Catalyst for Educational Change: A Background Paper. Proceedings for the 3rd International Lifelong Learning Conference, Yeppoon, p. 8-19.
Buckingham, D. (2003). Media Education: Literacy, Learning and Contemporary Culture. Cambridge: Polity Press.
Esh, M. & Ghosh, S. (2021). Tracing the Global Trend on the Study of Digital Literacy: A Scientometric Analysis. International Journal of Digital Literacy and Digital Competence, 12(3), p. 32-46. https://doi.org/10.4018/IJDLDC.291971
Gilster, P. (1997). Digital literacy. New York, NY: Wiley.
Jones, R.H. & Hafner, C.A. (2012). Understanding Digital Literacies. London and New York: Routledge.
Khan, A. (2020). Digital information literacy skills of Pakistani librarians: exploring supply-demand mismatches, adoption strategies and acquisition barriers. Digital Library Perspectives, 36(2),
p. 167-189. https://doi.org/10.1108/DLP-01-2020-0003
Leaning, M. (2019). An Approach to Digital Literacy through the Integration of Media and Information Literacy. Media and Communication, 7(2), p. 4-13.           
https://doi.org/10.17645/mac.v7i2.1931
Maharaj, N.G., Kanadia, P. & Tandel, R. (2021). Digital Information Literacy Among the Faculty Members of Gujarat Adani Insttute of Medical Sciences. Library Philosophy and Practice
(e-journal)
. URL= https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/5611
Mansour, E. (2017). A survey of digital information literacy (DIL) among academic library and information professionals. Digital Library Perspectives, 33(2), p. 166-188. 
https://doi.org/10.1108/DLP-07-2016-0022
Meyers, E.M., Erickson, I. & Small, R.V. (2013). Digital Literacy and Informal Learning Environments: An Introduction. Learning, Media and Technology, 38(4), p. 355-367.
Miaomiao, W., Dorothy, D., Norlidah, A. & Nor Nazrina, M.N. (2022). Digital Literacy from 2018-2021: A scientometric study of the literature. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-1848300/v1
Ng, W. (2012). Can We Teach Digital Natives Digital Literacy? Computers and Education, 59(3),
p. 1065-1078.
Oseghale, O. (2023). Digital information literacy skills and use of electronic resources by humanities graduate students at Kenneth Dike Library, University of Ibadan, Nigeria. Digital Library Perspectives, 39(2), p. 181-204. https://doi.org/10.1108/DLP-09-2022-0071
Özçınar, H. & Öztürk, T.H. (2016). The Intellectual Structure of Media Literacy Field. Karabük University. Journal of the Institute of Social Sciences, 6(1), p. 162-179.
Park, H., Kim, H.S. & Park, H.W. (2021). A Scientometric Study of Digital Literacy, ICT Literacy, Information Literacy, and Media Literacy. Journal of Data and Information Science, 6(2),
p. 116-138. https://doi.org/10.2478/jdis-2021-0001
Purnomo, A., Sari, Y.K.P., Firdaus, M., Anam, F. & Royidah, E. (2020). Digital Literacy Research: A Scientometric Mapping over the Past 22 Years. International Conference on Information Management and Technology (ICIMTech), p. 108-113.        
https://doi.org/10.1109/ICIMTech50083.2020.9211267
Ravichandran, S., Vivekanandhan, S. & Vinita Angeline, G. (2022). Digital Literacy Research Publications during 2011-2020. A Scientometric Study. International Journal of Multidisciplinary Research and Growth Evaluation, 3(6), p. 249-259.
UNESCO (2018). A Global Framework of Reference on Digital Literacy Skills for Indicator 4.4.22. UNESCO Institute for Statistics, 51(146).
Webber, Sh. & Johnston, B. (2000). Conceptions of Information Literacy: New Perspectives and Implications. Journal of Information Science, 26(6), p. 381-397.             
https://doi.org/10.1177/016555150002600602