ترسیم و تحلیل موضوعی مقالات حوزه کتاب‌درمانی در پایگاه اسکوپوس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، گروه مدیریت اطلاعات، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

هدف: کتاب‌درمانی یکی از روش‌های حل مشکلات روحی و روانی است که در شش مرحله شناسایی، انتخاب نوشتار، تهیه مطالب خواندنی، شبیه‌سازی، پالایش و کسب بینش به درمانگر کمک می‌کند. ازجمله مزیت‌های کتاب‌درمانی نسبت به سایر روش‌ها می‌توان به فراگیر بودن، فنی در اختیار سایر تکنیک‌ها، اقتصادی بودن، ارائه اطلاعات در زمان محدود، استفاده از حواس چندگانه و... اشاره کرد. در این راستا، هدف پژوهش حاضر ترسیم و تحلیل موضوعی مقالات حوزه کتاب‌درمانی نمایه شده در پایگاه اسکوپوس است.
روش: این پژوهش از نوع توصیفی بوده و با رویکرد علم‌سنجی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل مقالات نمایه شده در پایگاه اسکوپوس بین سال‌های 1990-2021 می‌باشد. داده‌ها از این پایگاه استخراج و در نرم‌افزار وی. او. اس. ویور و اکس تجزیه و تحلیل شدند. در حین جستجو، از روش جستجوی پیشرفته پایگاه اسکوپوس استفاده شد و کلیدواژه‌های "bibliotherapy" و "book therapy" و "reading therapy" و "literature therapy" و "reading as therapy" از عنوان، چکیده و کلمات کلیدی متون و مقالات تخصصی در زمینه کتاب‌درمانی استخراج شدند. تعداد اسناد بازیابی شده 1376 مورد بود. با محدودیت‌های زمانی و نوع سند، 985 مقاله انتخاب و درنهایت 109کلیدواژه باقی ‌ماند که بعد از بررسی در نرم‌افزار وی.او.اس.ویور، وارد نرم‌افزار اکسل شده و داده‌ها مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند.
یافته‌ها: در این پژوهش شبکه هم‌واژگانی مقالات حوزه کتاب‌درمانی ترسیم شده و موثرترین موضوعات این حوزه و موضوعات جدید و مهم آن مشخص شدند. رایج‌ترین کلمه در این شبکه هم واژگانی، کتاب‌درمانی است که با توجه به حوزه موضوعی انتخابی، تکرار و اهمیت این واژه در شبکه دور از ذهن نیست. به موثرترین موضوعات این حوزه از تعداد استنادات مقالات در این زمینه می‌توان به آن پی برد که «افسردگی» و «اختلال اضطراب کودکان» دو مورد از موثرترین موضوعات این حوزه هستند. رشد مقالات نیز در این حوزه رو به افزایش بوده، اما این روند به کندی و نامنظم صورت گرفته است. همچنین موضوعاتی که اخیراً بر روی آن در حوزه کتاب درمانی کار شده شامل تاب‌آوری و کتاب‌درمانی خلاق است. برای نشان دادن مهم‌ترین موضوعات موجود در این زمینه، می‌‌توان از دو روش میزان ارتباط موضوع با سایر موضوعات و تعیین پرکاربردترین کلمات استفاده کرد که نتایج یکسانی در هر دو روش به دست آمد و شامل کتاب‌درمانی و خودیاری بود.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که بین کتاب درمانی و خودیاری و افسردگی ارتباط قوی وجود دارد. همچنین با توجه به نتاج بدست آمده از این پژوهش می‌توان گفت که کتاب‌درمانی با حوزه روانشناسی ارتباط و نزدیکی زیادی دارد و نتایج مثبت کتاب‌درمانی در حوزه روانشناسی قابل مشاهده است. در نتیجه پژوهشگران و متخصصین حوزه روانشناسی می‌توانند از کتاب‌درمانی به عنوان یک روش درمانی و یا به صورت مکمّل استفاده ‌کنند تا شاهد پژوهش‌های بهتر و قوی‌تری در پیوند بین این دو حوزه باشیم.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Thematic Mapping and Analysis of Bibliotherapy Articles in the Scopus Database

نویسندگان [English]

  • Aram Mojiri 1
  • Mohsen Haji Zeinolabedini 2
  • Amir Reza Asnafi 3
1 Master's degree, Department of Information Management, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Knowledge and Information Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Knowledge and Information Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: Bibliotherapy is a therapeutic approach for addressing mental and psychological issues, involving six stages: identification, selection of reading materials, preparation of texts, simulation, refinement, and gaining insight. Among the advantages of bibliotherapy compared to other methods are its comprehensiveness, accessibility of various techniques, cost-effectiveness, ability to convey information in a limited time, and engagement of multiple senses. In this regard, the aim of the present study is to conduct a mapping and thematic analysis of bibliotherapy articles indexed in the Scopus database.
Method: This study employs a descriptive methodology and utilizes a scientometric approach. The statistical population consists of articles indexed in the Scopus database from 1990 to 2021. Data were extracted from this database and analyzed using V.O.S. Viewer and X software. During the search, the advanced search method of the Scopus database was employed, and the keywords "bibliotherapy", "book therapy", "reading therapy", "literature therapy" and "reading as therapy" were extracted from the titles, abstracts, and keywords of specialized texts and articles in the field of bibliotherapy. The total number of retrieved documents was 1,376. Due to time constraints and the type of documents, 985 articles were selected, resulting in 109 keywords that were subsequently reviewed using VOS Viewer software. These keywords were then entered into Excel for analysis and further review.
Findings: In this study reveal that a thesaurus network of articles in the field of bibliotherapy was constructed, identifying the most effective topics as well as new and significant areas of interest within this discipline. The most frequently occurring term in this thesaurus network is the chosen subject area, the prominence and recurrence of this term within the network is quite significant. The most impactful topics in this field can be inferred from the citation counts of relevant articles, indicating that "depression" and "child anxiety disorder" are two of the most critical subjects in this domain. The number of articles in this field has been steadily increasing, although the process has been slow and inconsistent. Recent topics explored in the area of bibliotherapy include resilience and creative bibliotherapy. To highlight the most significant topics in this field, two methods can be employed: assessing the degree of connection between topics and identifying the most frequently used words. Both methods yielded similar results, which included bibliotherapy and self-help.
Conclusion: In this study reveal that a thesaurus network of articles in the field of bibliotherapy was constructed, identifying the most effective topics as well as new and significant areas of interest within this discipline. The most frequently occurring term in this thesaurus network is the chosen subject area, the prominence and recurrence of this term within the network is quite significant. The most impactful topics in this field can be inferred from the citation counts of relevant articles, indicating that "depression" and "child anxiety disorder" are two of the most critical subjects in this domain. The number of articles in this field has been steadily increasing, although the process has been slow and inconsistent. Recent topics explored in the area of bibliotherapy include resilience and creative bibliotherapy. To highlight the most significant topics in this field, two methods can be employed: assessing the degree of connection between topics and identifying the most frequently used words. Both methods yielded similar results, which included bibliotherapy and self-help.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bibliotherapy
  • Thematic analysis
  • Co-word network
  • Scopus database
  • VOSViewer Software
آل‌جمالی، فاطمه؛ پیری، عفت؛ عظیمی شوشتری، راضیه (1397). بررسی جایگاه ذکر خدا در سلامت روان از دیدگاه قرآن. در: مجموعه مقالات انسان، جامعه، سلامت. قم: انتشارات دانشگاه قم، ص117-124.
احمدی، حمید؛ عصاره، فریده (1396). مروری بر کارکردهای تحلیل هم‌واژگانی. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 28(1)، ص145-125.
احمدیان، مرضیه (1396). اثربخشی کتاب‌درمانی بر جرأت‌ورزی دانش‌آموزان ابتدایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده روانشناسی و عوم تربیتی، دانشگاه بیرجند.
اکبری‌راد، روناک (1394). نگرش کادر درمان نسبت به کتاب‌درمانی و تعامل با متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی در فرآیند آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
بانکی، یاسمن؛ میری، شعله؛ اسعدی، سمانه (1388). اثربخشی کتابدرمانی گروهی بر میزان اضطراب جدایی و افسردگی در کودکان والدین طلاق گرفته. روانشناسی بالینی و شخصیت، 1(37)، ص1-8.
بلوچ زراعتکار، کیمیا (1382). تأثیر کتاب‌درمانی بر افسردگی خفیف دانشجویان دختر دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران در نیمسال دوم تحصیلی 1382-83. پایان نامه کارشناسی ارشد. گروه کتابداری پزشکی، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.
پریرخ، مهری؛ ناصری، زهرا (1390). بررسی میزان تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک، 2(1)، ص33-60.
حری، عباس؛ حاجی ‌زین‌العابدینی، محسن؛ عصاره، فریده؛ حیدری، غلامرضا؛ زارع فراشبند، فیروزه (1392). از کتاب‌سنجی تا وب‌سنجی: تحلیلی بر مبانی، دیدگاه‌ها، قواعد و شاخص‌ها. تهران: انتشارات کتابدار.
خاصه، علی‌اکبر؛ مختاری، حیدر؛ آقایی، نرگس (1400). تحلیل علم‌سنجی و دیداری‌سازی برونداد علمی فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی طی سال‌های 1388 تا 1397. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 24(1)، ص110-78.
خلیلی، لیلا؛ محمدی، فائقه (1400). تحلیل علم‌سنجی مجلات منتشر شده به زبان انگلیسی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران براساس داده‌های اسکوپوس. پژوهشنامه علم‌سنجی، 7(14)، ص197-220.
خوئینی، سهیلا؛ نوروزی، علیرضا؛ جوزی، زینب؛ مصطفوی، اسماعیل (1401). تحلیل هم‌واژگانی بروندادهای علمی حوزه کتاب‌درمانی در پایگاه وب‌آو‌ساینس. کاسپین، 9(۱)، ص28-13.
روغنی، شکوفه؛ فامیل‌ روحانی، سید‌ علی‌اکبر؛ عرفانی، نصراله (1399). تأثیر کتاب‌درمانی به شیوۀ پیاده‌سازی طرح کتاب‌رسانی بر میزان تاب‌آوری و امید به زندگی نوجوانان مبتلا به سرطان در مرکز بیمارستان بعثت شهر همدان. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 11(2)، ص211-232.‎
زارع فراشبندی، فیروزه؛ سلیمی، سپیده (1393). کتاب ‌درمانی: کاربردها، راهکارها، نقش ‏ها. مدیریت اطلاعات سلامت، 11(1)، ص124-134.
زمانی، غلامحسین؛ عزیزی خلخالی، طاهر؛ حیاتی، داریوش (1387). روند پیشرفت علم ایران در رشته‌های کشاورزی و منابع طبیعی: مطالعه علم‌سنجی. علوم و ترویج و کشاورزی ایران، 4(1)، ص45-33.
زندیان، فاطمه؛ ولی‌پور، فاطمه؛ حسن‌زاده، محمد (1397). تأثیر کتاب‌درمانی بر سلامت روانی زندانیان (مطالعه موردی: ندامتگاه زنان شهر ری). مدیریت اطلاعات سلامت، 15(6)، ص288-293.
https://dio.org/10.22122/him.v15i6.3592
سهیلی، فرامرز؛ شعبانی، علی؛ خاصه، علی‌اکبر (1394). ساختار فکری دانش در حوزه رفتار اطلاعاتی: مطالعه هم‌واژگانی. مدیریت و پردازش اطلاعات، 30(2)، ص396-373.
طاهری، سهیل (1388). کتاب درمانی. پیک برق گیلان، 143(15).
کرم‌بخش، علیرضا؛ ثالثی، محمود (1398). مروری بر تولیدات علمی ایران در حوزه روانشناسی و روان‌پزشکی نظامی براساس پایگاه داده scopus: یک مطالعه علم‌سنجی تا سال 2018. طب نظامی، 21(6)، ص557-566.
محسناتبار، محبوبه (1390). کتاب‌درمانی. ارتباط علمی، 20(2)، ص4-1.
محمدلو، اعظم؛ بتولی، زهرا (1399). مطالعه علم‌سنجی و تحلیل محتوای تولیدات علمی با موضوع سلب اعتبار مقالات در پایگاه استنادی اسکوپوس. فیض، 24(4)، ص461-446.
مسگرپور، بیتا؛ اعتمادی، آرش؛ فتوحی، اکبر؛ کربائی‌زاده، عباس؛ یوسفیان، مسعود (1388). روند تحقیقات علوم دارویی در ایران در مقایسه با کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی: یک مطالعه علم‌سنجی. مدیریت اطلاعات سلامت، 6(2)، ص141-151.
مکی‌زاده، فاطمه؛ حاضری، افسانه؛ حسینی‌نسب، سید حسین؛ سهیلی، فرامرز (1395). تحلیل موضوعی و ترسیم نقشه علمی مقالات مرتبط با حوزه درمان افسردگی در پابمد. مدیریت سلامت، 19(65)، ص63-51.
میرزاپورطوماج آغاج، زیبا (1389). بررسی کتاب‌درمانی بر کاهش افسردگی کودکان سرطانی تحت درمان در بیمارستان محک تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
نوروزی چاکلی، علیرضا (1391). نقش و جایگاه مطالعات علم‌سنجی در توسعه. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 27(3)، ص726-736.
وکیلی‌فرد، حسین (1396). بررسی تأثیر اطلاع‌درمانی غیرحضوری بر کاهش میزان اختلالات اضطرابی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی همدان در سال 1395-96. طرح پژوهشی درون دانشگاهی. دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان.
Bilsker, D., Eliot, M. & Wayne, J. (2007). Health service patterns Indicate potential Benefit of Supported Self-management for Depression in Primary care. Canadian Journal of Psychiatry, 52(2), p. 65-71. https://dio.org/10.1177/070674370705200203
Brown, E.F. (1975). Bibliotherapy and its widening applications. Metuchen, NJ: Scarecrow Press.
Brown, S.R., Roush, J.R., Lamkin, A.R., Perrakis, R. & Kronenfeld, M.R. (2007). Evaluating the professional libraries of practicing physical therapists. Journal of the Medical Library Association, 95(1), p. 64.
Coccia, M. & Wang, L. (2016). Evolution and convergence of the patterns of international scientific collaboration. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(8), p. 2057-2061.
https://dio.org/10.2139/ssrn.2579452
Fayyad, U., Piatetsky-Shapiro, G. & Smyth, P. (1996). From data mining to knowledge discovery in databases. AI magazine, 17(3), p. 37-37. https://dio.org/10.1007/s10618-006-0058-2
Floyd, M., Scogin, F., McKendree-Smith, N.L., Floyd, D.L. & Rokke, P.D. (2004). Cognitive therapy for depression: a comparison of individual psychotherapy and bibliotherapy for depressed older adults. Behavior Modification, 28(2), p. 297-318.  https://dio.org/10.1177/0145445503261176
Kousha, K. & Thelwall, M. (2020). COVID-19 publications: Database coverage, citations, readers, tweets, news, Facebook walls, Reddit posts. arXiv preprint arXiv:2004.10400.        
https://dio.org/10.1162/qss_a_00066
Lee, J.H. & Segev, A. (2012). Knowledge maps for e-learning. Computers & Education, 59(2),
p. 353-364. https://dio.org/10.1016/j.compedu.2012.01.017
Pardeck, J.A. & Pardeck, J.T. (1984). An overview of the bibliotherapeutic treatment approach: Implications for clinical social work practice. Family Therapy, 11(3), p. 241.
Surulinathi, M., Muthuraj, A. & Rajkumar, T. (2018). Measuring the research productivity on bibliotherapy: A global perspective. URL=            
https://www.researchgate.net/publication/323935059_Measuring_the_Research_Productivity_on_Bibliotherapy_A_Global_Perspective
Zins, Ch. (2007). Knowledge Map of Information Science. Journal of the American Society for information science and technology, 58(4), p. 526–535.  https://dio.org/10.1002/asi.20505